نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثلا قهوه از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های دنیا هستند. اما شاید ندانید که زیاده‌روی در مصرف کافئین می‌تواند به شما آسیب برساند. در ادامه در مورد زیاده‌روی در مصرف کافئین و علائم و مضرات آن بیشتر آشنا می‌شوید.
کافئین محرکی است که در بعضی از غذاها، نوشیدنی‌ها و محصولات غذایی وجود دارد. معمولاً مواد غذایی کافئین‌دار برای کمک به بیدار ماندن و افزایش میزان هوشیاری مصرف می‌شوند. از نظر علمی کافئین نوعی دارو است. بعضی از نوشیدنی‌ها مانند قهوه، چای و انواع نوشابه که مصرف آن‌ها در بین مردم رواج دارد حاوی مقادیر قابل توجهی کافئین هستند.
کارشناسان تغذیه توصیه میکنند افراد بزرگسال و سالم در یک روز حداکثر ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین مصرف کنند، نوجوانان مصرف کافئین خود را به ۱۰۰ میلی‌گرم در روز محدود کنند و از آن‌جا که تأثیرات کافئین روی جنین به طور کامل مشخص نشده است، زنان باردار کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز کافئین مصرف کنند. هر کدام از این گروه‌ها بیش از مقدارهای توصیه‌شده کافئین مصرف کنند، در مصرف کافئین زیاده‌روی کرده‌اند.
البته مقدار مجاز برای مصرف کافئین در همه‌ی افراد یکسان نیست و به سن، وزن و سلامت عمومی افراد بستگی دارد.
از نظر داروشناسی، میانگین نیمه‌عمر کافئین در خون بین ۱/۵ تا ۹/۵ ساعت است. این توضیح علمی به این معنی است که بعد از ورود کافئین به بدن و رسیدن آن به بالاترین سطح خود، بین ۱/۵ تا ۹/۵ ساعت طول می‌کشد تا سطح کافئین در خون به نصف مقدار اولیه‌ی خود کاهش پیدا کند. این نیمه‌عمر با دامنه‌ی نسبتاً طولانی تشخیص اینکه مصرف چه مقدار قهوه در روز منجر به زیاده‌روی در مصرف آن می‌شود را دشوار می‌کند.
جدول زیر نشان می‌دهد که بعضی از منابع غذایی حاوی کافئین چه مقدار از این ماده را در خود جای داده‌اند. این فهرست شامل منابع غذایی پرمصرف می‌شود و بر اساس گزارش‌های علمی معتبر تنظیم شده است.
| ماده‌ی غذایی | مقدار مصرف (میلی‌لیتر) | کافئین دریافتی (میلی‌گرم) |
| قهوه | ۳۵۴ | ۵۰ – ۲۳۵ |
| چای سیاه | ۲۳۶ | ۳۰ – ۸۰ |
| نوشابه | ۳۵۴ | ۳۰ – ۷۰ |
| نوشابه‌ی انرژی‌زا | ۲۳۶ | ۸۰ |
البته علاوه بر داروها و مکمل‌های سرشار از کافئین، هر محصولی که با عنوان افزایش‌دهنده‌ی انرژی تولید می‌شود و همچنین بعضی از آب‌نبات‌ها و آدامس‌ها حاوی کافئین هستند.
زیاده‌روی در مصرف کافئین می‌تواند وارد مرحله‌ی اُوِردوز یا بیش‌مصرفی بشود و در موارد بسیار شدید می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد. البته بسیاری از افراد علائم زیاده‌روی در مصرف کافئین را جدی نمی‌گیرند و تنها به علائم ناخوشایند و زودگذری توجه میکنند که با دفع کافئین از بدن از بین می‌روند.
بیش‌مصرفی کافئین زمانی رخ می‌دهد که فرد در مصرف مواد غذایی، نوشیدنی‌ها یا داروهای حاوی کافئین زیاده‌روی کرده است و در نتیجه میزان کافئین دریافتی از حد مجاز فراتر رفته است. البته بعضی از افراد می‌‌توانند بدون اینکه با مشکلی مواجه شوند بیشتر از مقدارهای توصیه‌شده کافئین مصرف کنند. اما مصرف این مقدار کافئین در روز توصیه نمی‌شود چرا که دریافت دوزهای بالای کافئین می‌تواند برای سلامتی فرد مشکلاتی جدی ایجاد کند که اختلال در ریتم طبیعی قلب و تشنج از جمله‌ی این مشکلات هستند. همچنین اگر دریافت دوزهای بالای کافئین به طور منظم تکرار شود می‌تواند عدم تعادل هورمونی را به دنبال داشته باشد.
افرادی که به ندرت کافئین مصرف میکنند باید بیشتر مراقب باشند و از زیاده‌روی در مصرف کافئین در یک بازه‌ی زمانی کوتاه خودداری کنند چرا که ممکن است بدن آن‌ها به دریافت این مقدار کافئین حساس باشد. البته افرادی که به طور منظم مقدار زیادی کافئین مصرف میکنند هم باید مراقب باشند و اگر علائم ناخوشایندی را تجربه کردند، مصرف کافئین را متوقف کنند.
در این شرایط افراد انواع مختلفی از علائم را تجربه میکنند. از آن‌جا که ممکن است بعضی از این علائم جدی به نظر نرسند، نمی‌توانند یک هشدار فوری برای زیاده‌روی در مصرف کافئین باشند. برای نمونه، فرد ممکن است این علائم را تجربه کند:
اما اگر زیاده‌روی در مصرف کافئین وارد مرحله‌ی بیش‌مصرفی شود، علاوه بر علائم خفیفی که در فهرست بالا نام برده شد، با علائم شدید و جدی‌تری همراه است. بروز این علائم به این معنی است که فرد به اقدامات فوری درمانی نیاز دارد. این گروه از علائم عبارتند از:
کودکان شیرخوار هم ممکن است بیش‌مصرفی کافئین را تجربه کنند و این تجربه برای آن‌ها رنج‌آور است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شیر مادر حاوی مقدار بسیار زیادی کافئین باشد. انقباض عضلانی زودگذر و پی‌درپی و حالت تهوع دو نمونه از علائم خفیفی هستند که در این شرایط مشاهده می‌شوند. بیش‌مصرفی در کودکان شیرخوار علاوه بر این علائم خفیف ممکن است با علائم جدی‌تری مانند استفراغ، تندنفسی و شوک همراه باشد.
اگر خودتان یا کودکتان هر یک از علائم جدی مرتبط با بیش‌مصرفی کافئین را تجربه کردید، در سریع‌ترین زمان ممکن برای تشخیص و درمان از پزشک کمک بگیرید.
اگر گمان می‌کنید به بیش‌مصرفی کافئین دچار شده‌اید، باید درباره‌ی مصرف مواد کافئین‌دار قبل از بروز علائم به پزشک اطلاع دهید. البته معمولاً پزشک ریتم تنفسی، ضربان قلب و فشار خون شما را بررسی خواهد کرد. همچنین ممکن است پزشک دمای بدن شما را اندازه‌گیری کند و احتمال دارد برای بررسی دقیق‌تر مواد موجود در بدن شما انجام آزمایش خون یا ادرار را تجویز کند.
در این شرایط هدف از درمان این است که هم‌زمان با کنترل علائم، کافئین از بدن شما خارج شود. ممکن است پزشک تجویز کند که کربن فعال دریافت کنید. یکی از درمان‌های رایج در بیش‌مصرفی استفاده از کربن فعال است که از جذب مواد مورد نظر در دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند.
البته اگر دستگاه گوارش شما کافئین را دریافت کرده باشد، ممکن است پزشک برای شما یک داروی ملین یا حتی شست‌وشوی معده را تجویز کند. در فرایند شست‌وشوی معده از یک لوله برای تخلیه‌ی محتویات معده استفاده می‌شود. به طور کلی، پزشک سریع‌ترین روش را برای خارج کردن کافئین از بدن شما انتخاب خواهد کرد.
در این مدت، وضعیت قلبی شما با نوار قلب بررسی می‌شود و اگر لازم باشد از دستگاه تنفس مصنوعی برای کمک به شما استفاده خواهد شد.
درمان‌های خانگی نمی‌توانند در همه‌ی موارد مؤثر باشند و به تسریع سوخت‌وساز کافئین در بدن کمک کنند. اگر علائم جدی و شدیدی را تجربه می‌کنید، در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید. البته حتی در شرایطی که علائم خفیف هستند و نمی‌دانید که آیا به درمان نیاز دارید یا نه، باز هم مشورت با پزشک بهترین راهکار است.
برای اینکه دچار بیش‌مصرفی کافئین نشوید، کافی است در مصرف کافئین زیاده‌روی نکنید. مقدار مجاز دریافت کافئین برای بیشتر افراد ۴۰۰ میلی‌گرم در روز است و افرادی که به بدن آن‌ها به طور ویژه‌ای به دریافت کافئین حساس است باید کمتر از این مقدار کافئین مصرف کنند.
بیش‌مصرفی کافئین سلامتی را با مشکلات مزمن مواجه نمی‌کند و به راحتی قابل درمان است. اما درباره‌ی بیماران خردسال و به ویژه کودکان شیرخوار قضیه فرق می‌کند و بیش‌مصرفی کافئین می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیاندازد.
از طرفی دیگر، در افرادی که سابقه‌ی بیماری دارند یا مدتی است که از اختلالاتی مانند اضطراب رنج می‌برند، بیش‌مصرفی کافئین می‌تواند وخیم‌تر شدن شرایط را به دنبال داشته باشد. پژوهشی که در سال ۲۰۱۳ انجام شد نشان داد بعضی از تأثیرات بیش‌مصرفی کافئین همان تأثیراتی هستند که در مصرف داروهایی مانند آمفتامین و مواد مخدری مانند کوکائین مشاهده می‌شوند.
اگر بیش‌مصرفی کافئین به موقع درمان نشود، می‌تواند برای سلامتی مشکلاتی مزمن ایجاد کند و حتی منجر به مرگ شود. اگر در مصرف کافئین زیاده‌روی کرده‌اید و علائمی جدی و شدید را تجربه می‌کنید، خیلی سریع به پزشک مراجعه کنید؛ احتمال دارد که دچار بیش‌مصرفی کافئین شده باشید و به درمان نیاز داشته باشید.
